ความสําคัญของปริยัติ

ศาสนาพุทธคือคําสอนของพระพุทธเจ้าผู้ตรัสรู้เองและโปรดผู้อื่นให้รู้ตาม คําสอนดัง
กล่าวแบ่งออกเป็น ๓ ส่วน คือ

๑. ปริยัติคือ การศึกษาเล่าเรียนให้เข้าใจคําสอนอย่างถูกต้อง
๒. ปฏิบัติคือ การประพฤติตามคําสอนที่ตนเข้าใจมาแล้วด้วยความเพียรไม่ย่อท้อ
๓. ปฏิเวธ คือ ผลของการปฏิบัติได้แก่ มรรค ผล และนิพพาน

ปริยัติถือว่าเป็นหลักสําคัญของคําสอนทั้งสามอย่าง เพราะเป็นทางดําเนินไปสู่ปฏิบัติ
และปฏิเวธ แม้ในบางขณะปฏิบัติและปฏิเวธจะไม่มีปรากฏ แต่ถ้าปริยัติยังคงอยู่ พระศาสนาก็
ดํารงอยู่ได้และเพราะปริยัติยังคงอยู่นั้นเอง ปฏิบัติและปฏิเวธจึงเจริญรุ่งเรืองในบางยุคบางสมัย

ที่จริงแล้ว ในบางยุคบางสมัยปฏิบัติและปฏิเวธเจริญรุ่งเรืองมากที่ประเทศลังกา ถึง
ขนาดพระที่พอจะชี้นิ้วบอกว่าเป็นปุถุชนไม่มีหมายถึง พระทุกรูปเป็นพระอริยบุคคล ในบาง
ยุคบางสมัยก็มีพระอริยบุคคลน้อยหรือไม่มีเลย แต่ถ้าปริยัติยังคงอยู่ กุลบุตรผู้มีศรัทธาก็จะ
เรียนรู้ปริยัติแล้วตั้งใจปฏิบัติและบรรลุปฏิเวธได้

อุปมาเหมือนวัวตัวผู้แม้จะมีนับร้อยนับพันตัว แต่ไม่อาจขยายพันธุ์ได้ปริยัติจึง
เหมือนวัวตัวเมียที่สามารถขยายพันธุ์ทําให้เกิดวัวอีกมากมายซึ่งเปรียบได้กับปฏิบัติและปฏิเวธ

ดังนั้น ในคัมภีร์อรรถกถาจึงกล่าวว่า

ปริยตฺตินุโข มูลํ สาสนสฺส คเวสิโน
อุทาหุปฏิปตฺตีติ ปริยตฺตีติทีปเย.

“ถ้าถามว่า ปริยัติเป็นพื้นฐานของผู้แสวงหาคําสอน หรือปฏิบัติเป็นพื้นฐาน ควรตอบว่า ปริยัติเป็นพื้นฐาน”

พระคันธสาราภิวงศ์